Emiratski kraljević, političar, filantrop i osnivač Ujedinjenih Arapskih Emirata.
Zajed je bio guverner Istočnog regiona od 1946. dok nije nasledio šeika Šakhbuta na mestu vladara Abu Dabija 1966. godine. Bio je i prvi predsednik Ujedinjenih Arapskih Emirata, od 1971. do svoje smrti 2004. godine. Emirati nakon njega više nikada nisu bili isti.
Kasr Al-Husn (Utvrđena palata) je istorijska znamenitost i najstarija kamena građevina u gradu Abu Dabiju, glavnom gradu Ujedinjenih Arapskih Emirata, koju je dizajnirao Mohamed Al Bastaki, a sagrađena je 1761. godine. Grad je poznat po njoj, ali i kao mjesto rođenja šeika Zajeda Al Nahjana, koji je ime dobio po svom dedi „Zajedu Velikom“, koji je vladao Emiratima od 1855. do 1909. godine.
Zajed je sin šeika sultana Bin Kalife Al Nahjana, koji je bio vladar Abu Dabija od 1922. do smrti 1926. godine, kada se Zajed preselio u Al Ain sa svojom majkom, šeikom Salamom bin Buti.
U vrijeme rođenja šeika Zajeda, šeikdom Abu Dabi bio je jedna od sedam Trucijalnih država, grupa plemenskih konfederacija na jugu Persijskog zaliva čiji su lideri potpisali ugovore o primirju, međusobnoj zaštiti sa Ujedinjenim Kraljevstvom između 1820. i 1892. godine.
Pošto u Al Ainu nije bilo modernih škola, njegovo obrazovanje bilo je skromno, te je u okviru svog obrazovanja dobio samo osnovna uputstva o principima islama, živeći u pustinji sa beduinskim plemenima. Upoznao se sa životom običnih ljudi, njihovim tradicionalnim vještinama i njihovom sposobnošću da prežive u teškim klimatskim uslovima. To je bilo dovoljno da ispeče zanat i dobije prvo namjesništvo, kao guverner istočnog regiona Abu Dabija 1946. godine, sa sedištem u tvrđavi Muvaidži u Al Ainu.
Iz današnje perspektive to namještenje djeluje kao nagrada, ali u to vrijeme bilo je sve samo ne to. Al Ainom, kao i velikim dijelom Emirata vladalo je siromaštvo, u kojem su tinjajuće bolesti malo po malo eskalirale. Kada su stranke u okviru grupacije Petroleum Development počele da istražuju naftu u toj oblasti, Zajed im je svesrdno pomogao.
No pasaran Saudijskoj Arabiji
Godine 1952. malobrojne snage Saudijske Arabije koje je predvodio Turki bin Abdulah Al-Otaišan zauzele su selo Hamas u oazi Buraimi. Zajed je bio prvi u protivljenju saudijskim teritorijalnim pretenzijama, a navodno je odbio i mito od skoro 40 miliona dolara kako bi kompaniji Aramko (državna nacionalna kompanija za naftu i prirodni gas Saudijske Arabije) omogućio da istražuje naftu na spornoj teritoriji. Iako tada nije bio moćan kao danas, reći ne Aramko bio je dokaz velike hrabrosti i prokosa. Jula 2024. godine, Saudi Aramko ima tržišnu kapitalizaciju od 1,817 triliona dolara. Ovo čini Aramko šestom najvrijednijom kompanijom na svijetu prema istraživanju Companies Market Cap.
Godinama kasnije, tokom ujedinjenja Emirata, Zajed je morao da učini značajne ustupke Saudijcima za priznanje, pa je 1974. sukob oko definisanja granice riješen sporazumom iz Džede, kojim je Saudijska Arabija dobila pravo na proizvodnju na naftnom polja Šajba, kao i pristup donjem Persijskom zalivu.
U okviru ovog spora, Zajed i njegov brat Haza prisustvovali su arbitražnom sudu u Ženevi u septembru 1955. godine i davali iskaze članovima tribunala. Kada je tribunal raspušten zbog navoda o saudijskom podmićivanju, Britanci su pokrenuli ponovnu okupaciju Buraimi oaze preko lokalnih vojnih snaga. Uslijedio je period stabilnosti tokom koga je Zajed pomogao u razvoju regiona i posebno se zainteresovao za obnovu mreže vodenih kanala koji je održavao plantaže oaze Buraimi i činio ih plodnim.
Otkrivanje nafte, arhitektura, odlazak Britanaca, ujedinjenje i stvaranje Ujedinjenih Arapskih Emirata
Otkriće nafte 1958. i početak izvoza nafte 1962. doveli su do frustracije među članovima vladajuće porodice zbog nedostatka napretka pod vlašću šeika Šahbuta. Drugi članovi familije Al Nahjan smatrali su da Šakhbut neracionalno troši prihode od nafte, pa su stoga zatražili britansku pomoć, odnosno namještenje šeika Zajeda bin Sultana Al Nahjana kao vladara Abu Dabija umjesto njega, kroz državni udar.
Dana 6. avgusta 1966, Šahbut (vijestu mu je prenio britanski arabista i diplomata Glen Balfur-Pol) je svrgnut u beskrvnom udaru u palati uz jednoglasnu podršku familije Al Nahjan. Šakhbut je konačno prihvatio odluku, nakon čega je otišao za Bahrein.
Krajem 1960-ih, Zajed je angažovao Kacuhiko Takahašija, japanskog arhitektu i nasljednika samuraja, da dizajnira i isplanira gradnju Abu Dabija. Takahaši je, radeći po uputstvima Zajeda, često svoje skice započinjao u pjesku, obilježavajući ih kamiljim štapom. Prikazi nacrtani štapom ubrzo su postale ključne zgrade, široki putevi, korniši, i značajno ozelenjen grad. Drugi arhitekta, Egipćanin Abdulrahman Makluf, takođe je pratio Zajedove instrukcije, dalje razrađujući Takanašijeve zamisli i gradske planove.
Početkom januara 1968, ministar spoljnih poslova Velike Britanije Goronvi Roberts posjetio je Trucijalne države i najavio njihovim šokiranim vladarima da će Ujedinjeno Kraljevstvo poništiti svoje sporazume sa njima, te se povući iz tog područja. Na sastanku mjesec dana kasnije u pustinjskom visoravni na granici između Dubaija i Abu Dabija, šeik Zajed i dubajski šeik Rašid bin Said Al Maktum rukovali su se i dogovorili o osnivanju federacije, uz želju da joj se pridruže i druge države, kako bi se formirala održiva federacije nakon britanskog povlačenja.
U tome je Zajed bio više nego odlučan, pa je bio spreman na dijalog sa svima, uključujući i Iran, sa kojim je postojao sukob oko tri strateška ostrva u persijskom zalivu koje je Iran zaplijenio. Iran je zadržao Abu Musu i Veliki i Mali Tunbs, do su se Šardža i Ras Al Hajma pridružile Ujedinjenim Arapskim Emiratima.
Štaviše, tokom pregovora između Abu Dabija i Dubaija koji su rezultirali formiranjem Unije Abu Dabi-Dubai, preteči UAE, šeik Zajed je bio toliko velikodušan prema šeiku Rašidu iz Dubaija, da mu je to zamjereno u sopstvenoj državi. Dao mu je prava na naftu u morskom dnu koja su se mjerila milionima. Godine 1971, nakon povremeno teških pregovora sa ostalih šest vladara Trucijalnih država, formirani su Ujedinjeni Arapski Emirati, a Zajed je imenovan za predsjednika te godine, i iznova još u četiri navrata: 1976, 1981, 1986. i 1991.
Vladar
Smatran je za relativno liberalnog vladara koji je dozvoljavao privatne medije, koji su doduše praktikovali autocenzuru i izbjegavali kritike na račun Zajeda ili vladajućih porodica. Sloboda vjeroispovesti je bila dozvoljena, čak i za doseljenike, na šta se nije uvek blagonaklono gledalo u očima šireg arapskog svijeta.
Dozvolio je da se grade nemuslimanski vjerski objekti, poput crkava i hramova, a zalagao se i za određena prava žena, kao što su pristup obrazovanju i radna prava, u okviru tradicionalnih parametara. U to vreme njegovi stavovi bili su miljama liberalniji od njegovih arapskih savremenika.
Na pitanje u aprilu 1997. godine zbog čega nema izabranog zakonodavnog tijela u UAE, Zajed je odgovorio: „zašto bismo morali da napustimo sistem koji zadovoljava naše ljude, da bismo uveli sistem koji kao da izaziva neslaganje i konfrontaciju? Naš sistem vlasti je zasnovan na našoj vjeri i to je ono što naš narod želi“.
Zajed nije bježao od iskazivanja svog mišljenja, čak i kada je ono moglo da izazove kontroverze i sukobe. Uznemiren patnjom iračkih civila, on je preuzeo vođstvo u pozivanju na ukidanje ekonomskih sankcija Iraku koje su uvele Ujedinjene nacije nakon iračke invazije na Kuvajt 1990. godine, uprkos negodovanju i protivljenju Kuvajta.
Zajed je bio jedan od najbogatijih ljudi na svijetu. Po Forbsovoj procjeni iz 2004. godine. njegovo bogatstvo je iznosilo oko 20 milijardi američkih dolara. Izvor ovog bogatstva bilo je ogromno naftno bogatstvu Abu Dabija i Emirata, koji se nalaze na bazenu jedne pd najvećih svjetskih rezervi nafte. Godine 1988. kupio je, za 5 miliona funti, Titenherst park u Saninghilu u Berkširu, za svoj engleski dom.
Nije se samo rasipalo. Zajed je nadgledao osnivanje Abu Dabi fonda za arapski ekonomski razvoj, dio njenih naftnih bogatstava je kanalisan u četrdesetak manje bogatih islamskih nacija u Aziji i Africi tokom decenija koje su uslijedile. Koristeći ogromne prihode od nafte, Zajed je izgradio institucije kao što su bolnice, škole i univerziteti i omogućio građanima UAE da ih besplatno koriste. Takođe je bio poznat po tome što je davao milionske donacije u razne svrhe širom arapskog svijeta.
Ranije su postojale kontroverze koliko je novac iz Emirata Zapadu čist, danas djeluje da tih problema više nema. Harvardska bogoslovska škola 2000. godine vratila je 2,5 miliona dolara šeika Zajed centru „ukaljan novac“. Bivši predsednik Sjedinjenih Američkih Država Džimi Karter je 2001. godine primio Međunarodnu nagradu Zajed za životnu sredinu. Nagrada je uključivala novčanu nagradu od 500.000 dolara od Zajed centra, a Karter je u svom govoru na prijemu izjavio da nagrada za njega ima dodatni značaj, jer je nazvana po njegovom ličnom prijatelju.
Slične kontroverze postojale su i kada je Londonska škola ekonomije prihvatila veliku donaciju Zajed centra za izgradnju nove sala za predavanja u renoviranoj akademskoj zgradi 2008. godine. Poklon je prihvaćen, pa je to postala druga najveća sala za predavanja na kampusu.
Zajed je preminuo u 86. godini. Bolovao je od dijabetesa i problema sa bubrezima. Sahranjen je u dvorištu nove Velike džamije u Abu Dabiju. Njegov najstariji sin, šeik Kalifa bin Zajed Al Nahjan, preuzeo je veću ulogu u vladi počevši od 1980-ih. Neposredno nakon očeve smrti, postao je vladar Abu Dabija, a njegove kolege vladari u Vrhovnom savjetu su ga ratifikovale kao predsjednika Ujedinjenih Arapskih Emirata.
