Tokom posljednjih pet godina, vlasti u Bosni i Hercegovini izdvojile su najmanje 383 miliona KM za finansiranje 12.200 udruženja, prema podacima iz Registra grantova Transparency Internationala BiH (TI BiH).
Od tog iznosa, čak 64 miliona KM dodijeljeno je organizacijama koje imaju direktne veze s političkim partijama, jer su čelnici 1.807 udruženja bili kandidati na prethodna tri izborna ciklusa.
Prikupljeni podaci nisu u potpunosti precizni jer 27 općina, gradova, kantonalnih i entitetskih ministarstava nije dostavilo informacije.
Istovremeno, postaje sve češće da profitabilna javna preduzeća dodjeljuju velike iznose nevladinim organizacijama.
TI BiH je analizom povezao podatke o udruženjima koja primaju budžetska sredstva s Registrom funkcionera i otkrio da 344 organizacije vode osobe koje obavljaju javne funkcije, a na njihovo finansiranje u prethodnih pet godina potrošeno je 16 miliona KM. Među njima su 83 organizacije koje vode rukovodioci javnih preduzeća, 184 udruženja kojima upravljaju direktori javnih ustanova, dok su 77 organizacija osnovali izabrani i imenovani funkcioneri.
Zloupotrebe, sukob interesa i netransparentno trošenje budžetskih sredstava Izvještaji revizorskih institucija konstantno upozoravaju da se budžetska sredstva dodjeljuju bez jasnih kriterija i javnih poziva. Ovaj problem prepoznat je i u strategijama za borbu protiv korupcije, ali se u praksi budžetski novac koristi za podršku podobnim udruženjima i finansiranje političkih kampanja.
TI BiH je podnosio prijave protiv čelnika udruženja koja su bila u direktnom sukobu interesa, jer su istovremeno obavljali javne funkcije. Međutim, nije bilo konkretne reakcije institucija.
Nakon prijave protiv bivšeg savjetnika predsjednika Republike Srpske Milana Tegeltije, vlasti u ovom entitetu su brzo izmijenile zakon kako bi legalizovale sukob interesa u finansiranju nevladinih organizacija. Promjene su omogućile funkcionerima da osnivaju vlastita udruženja i primaju neograničene budžetske iznose, sve dok ne primaju platu za rad u tim organizacijama.
Uprkos sudskim presudama u korist TI BiH-a i reakciji Ombudsmana, resorno ministarstvo Vlade RS-a i dalje odbija objaviti detaljne informacije o dodjeli sredstava. S druge strane, u Federaciji BiH od 2013. godine ne postoji komisija koja bi rješavala sukobe interesa, dok institucije ignorišu zakonsku zabranu da udruženja kojima rukovode javni funkcioneri primaju više od 10.000 KM godišnje (ili 50.000 KM za organizacije iz oblasti kulture i sporta).
Brčko Distrikt prednjači u izdvajanjima
Najviše sredstava za finansiranje nevladinih organizacija dodjeljuje se na lokalnom i kantonalnom nivou, dok su značajne sume dodijeljene i iz entitetskih budžeta.
U odnosu na ukupni budžet, Vlada Brčko Distrikta izdvajala je ubjedljivo najviše sredstava, čak 16,8 miliona KM godišnje. Iako je Distrikt bio pogođen brojnim aferama oko raspodjele sredstava, kasnije su usvojene određene zakonske reforme u vezi sa sukobom interesa.
Sredstva za finansiranje udruženja iz godine u godinu rastu, s izuzetkom 2020. kada je zbog pandemije naplaćeno značajno manje javnih prihoda.
Ovi podaci jasno pokazuju stepen političke kontrole nad finansiranjem civilnog sektora. Brojne organizacije primaju javni novac, a nemaju ni web stranicu niti objavljuju izvještaje o radu i utrošku sredstava.
Istovremeno, vlasti u Republici Srpskoj pokušavaju novim zakonom ograničiti rad “nepodobnih” udruženja i označiti ih “stranim agentima” ako primaju sredstva iz evropskih i međunarodnih fondova. Paradoksalno, isti ti fondovi koriste se za finansiranje vlastitih projekata, dok zakon služi za gušenje nevladinih organizacija koje nisu pod političkom kontrolom.
