Francuska i Njemačka, kao ključne članice Evropske unije, uputile su dokument - non paper koji bi mogao obilježiti narednu fazu političkih i institucionalnih odnosa između Evropske unije i Bosne i Hercegovine – ali i ozbiljno uzdrmati vlasti u entitetu Republika Srpska. Dokument- non paper, koji nosi naziv „Odgovori na napade Republike Srpske na ustavni poredak BiH“, distribuiran je među članicama EU, a u fokusu mu je zaustavljanje secesionističkih aktivnosti vlasti u RS-u, sankcionisanje ključnih političkih figura i jasno pozicioniranje EU prema dosadašnjoj destruktivnoj politici Milorada Dodika.
Datiran na 12. maj, ovaj non-paper predstavlja ažuriranu verziju dokumenta iz novembra prošle godine i izrađen je u skladu sa zaključcima Političkog i sigurnosnog komiteta EU iz marta ove godine. Njegov glavni cilj je olakšati formulaciju zajedničkog odgovora Unije na, kako se navodi, "najozbiljniju krizu suvereniteta i teritorijalnog integriteta BiH od potpisivanja Dejtonskog sporazuma".
Politički udar na evropski put BiH
Dokument eksplicitno opisuje niz zakonodavnih i političkih poteza vlasti RS kao napade na ustavni poredak BiH. Među njima se ističu donošenje Zakona o VSTS-u RS, zakoni o zabrani djelovanja državnih institucija na teritoriji entiteta, te najave usvajanja novog entitetskog ustava i zakona o zaštiti ustavnog poretka RS.
Ove mjere, smatraju autori dokumenta, ne samo da urušavaju pravni okvir države, već predstavljaju i direktan izazov temeljnim slobodama građana i evropskoj budućnosti BiH. Evropska unija, kako se navodi, osuđuje ove poteze kao "prijetnju funkcionalnosti institucija" i jasno poručuje da napredak BiH ka članstvu u EU neće biti moguć bez povratka Republike Srpske u ustavni okvir države.
Prva meta: finansijski tokovi
Jedna od ključnih mjera predviđenih dokumentom je finansijska izolacija Republike Srpske. Predloženo je zamrzavanje svih projekata iz Investicijskog okvira za Zapadni Balkan (WBIF) koji na bilo koji način uključuju RS, dok se EU poziva da se obrati Svjetskoj banci i drugim međunarodnim finansijskim institucijama kako bi one uskladile svoju politiku prema RS-u.
Bilateralna pomoć iz država članica EU takođe bi trebala biti suspendovana dok se ne ispune jasno definisani kriteriji – odnosno dok rukovodstvo entiteta ne pokaže spremnost na povratak ustavnom poretku.
Sankcije – političke i individualne
Dokument predviđa i ozbiljne političke posljedice za rukovodstvo RS. Posebno se ističe mogućnost uvođenja restriktivnih mjera prema Odluci Vijeća EU iz 2011. godine, što uključuje zabranu putovanja i zamrzavanje imovine pojedincima koji se identificiraju kao glavni akteri destabilizacije – među kojima se imenom spominju Milorad Dodik, Nenad Stevandić i Radovan Višković.
U slučaju da na nivou EU ne bude moguće postići konsenzus o zajedničkim sankcijama, države članice se pozivaju da uvedu nacionalne mjere koje bi bile koordinirane i usklađene, s ciljem poticanja promjene ponašanja kod odgovornih političara.
Poruke iz Brisela: evropski put ili izolacija
Poseban naglasak stavljen je na komunikaciju sa zvaničnicima RS-a i SNSD-a. EU poručuje da je spremna na deeskalaciju i dijalog, ali tek kada rukovodstvo RS napravi prve konkretne korake ka vraćanju povjerenja u državne institucije. Kontakt sa optuženim i osuđenim političkim liderima entiteta se, prema ovom dokumentu, mora obustaviti.
Istovremeno, poruke iz Evrope treba usmjeriti i prema građanima RS-a, kako bi im se pojasnilo da politika konfrontacije njihovih lidera šteti upravo njima – i da evropska budućnost BiH ovisi o povratku poštivanju vladavine prava.
Vučićeva reakcija: vanredna sjednica u Beogradu
Dokument nije izazvao reakcije samo unutar Bosne i Hercegovine. Njegovo curenje u javnost izazvalo je nervozu u Beogradu, gdje je jutros održana vanredna sjednica Savjeta za nacionalnu bezbjednost Srbije. Predsjednik Aleksandar Vučić je na toj sjednici, kako saznajemo, upoznao prisutne sa sadržajem dokumenta, ocjenjujući ga kao prijetnju po stabilnost regiona.
Evropska unija, kroz ovaj dokument, jasno poručuje da vrijeme političke tolerancije prema secesionističkoj politici Republike Srpske ističe. Umjesto neodređenih izjava i simboličnih osuda, iz Brisela sada dolaze konkretne mjere – finansijske, političke i diplomatske – koje imaju potencijal ozbiljno promijeniti odnose u Bosni i Hercegovini. Predsjednik RS Milorad Dodik i njegovi saradnici suočeni su s možda najodlučnijom međunarodnom reakcijom do sada. Pitanje koje ostaje otvoreno jeste – hoće li ova reakcija doći prekasno, ili će još jednom spasiti mir i ustavni poredak države.
