Jedan neugledan travnjak u irskom gradiću Tuamu, nadomak Dublina, otkrio je sablasnu tajnu i vratio u fokus jedan od najmračnijih skandala u historiji moderne Irske — zloglasne “domove za majke i djecu”.
Na tom mjestu, gdje su između 1925. i 1961. godine boravile žene koje su zatrudnjele van braka, pronađeni su ostaci stotina beba i djece.
Historičarka Catherine Corless, koja je godinama istraživala sudbinu djece iz Tuama, za agenciju AFP je rekla: “Ovdje mnogo ima beba, odnosno djece koja su samo odbačena.”
Corlessino otkriće masovne grobnice pokrenulo je istragu Komisije za istraživanje domova za majke i bebe. Prema njenim podacima, u Tuamu je umrlo 796 djece – od novorođenčadi do djece stare devet godina. Njihova smrt bila je nevidljiva i prešućena, a lokacija na kojoj su sahranjeni ostala je netaknuta decenijama, iako je ustanova srušena još 1972. godine.
U službenim nalazima iz 2021. godine, navodi se da je smrtnost djece u tim institucijama bila jeziva i sistemska, a društvo i država su, umjesto pomoći, pružali stigmu. U ovim ustanovama su završavale žene koje su ostale trudne van braka, a njihova djeca često su bez traga nestajala kroz lanac neregulisanih usvajanja. Većina domova bila je pod upravom Katoličke crkve, dok je dio njih finansirala i sama država. Katolički red časnih sestara Bon Secours bio je zadužen za Tuam, a istrage su pokazale da je kroz slične domove prošlo najmanje 56.000 nevjenčanih majki i 57.000 djece.
“Sva ta djeca i bebe bile su krštene, ali crkva je ipak zatvarala oči. Nije bilo važno, jer su bila vanbračna – takav su stav imali”, rekla je Catherine Corless.
U periodu između 2016. i 2017. godine, tokom preliminarnih iskopavanja, potvrđeno je prisustvo ljudskih ostataka u podzemnim šupljinama koje su prvobitno služile kao kanalizacioni rezervoari. Ovaj šokantan nalaz još jednom je potvrdio sumnje u sistemsku nebrigu i zataškavanje.
Za Annu Corrigan, koja je tek u svojim pedesetim saznala da je njena majka tajno rodila dvojicu sinova u Tuamu — Johna i Williama — ovo istraživanje je postalo lična borba za istinu. Williamu nikada nije izdat smrtni list, dok za Johna postoje dokumenti koji ga opisuju kao “jadno, izgladnjelo dijete”, iako je rođen zdrav.
“Odugovlače, zbunjuju, čine sve da ljudima otežaju dolazak do istine. Postoje prljave male tajne u Irskoj koje se moraju držati skrivenima. Irska ima reputaciju moralne zemlje, ali postoji i njena mračna, zlokobna strana,” rekla je Corrigan.
Postoji i sumnja da je William nezakonito posvojen i odveden iz zemlje — što dodatno podgrijava kontroverze oko ilegalnih usvajanja koja su bila praksa u ovim institucijama.
Tek 2023. godine formiran je službeni tim koji ima zadatak sprovesti sistemska iskopavanja, identifikaciju, obilježavanje i ponovnu sahranu pronađenih ostataka. Planirano je i prikupljanje DNK uzoraka od porodica koje vjeruju da su njihovi najbliži među djecom zakopanom u Tuamu.
Masovna grobnica u travnjaku Tuama danas stoji kao tihi, ali neumoljivi svjedok jednog neizrecivog zločina koji je desetljećima bio zakopan — doslovno i metaforički — ispod površine irske savjesti.
