Hapšenje Milana Miličevića, bivšeg predsjednika SDS-a, pokrenulo je lavinu spekulacija o tome ko zaista upravlja političkim tokovima u Republici Srpskoj. Sve više djeluje da se ključne odluke ne donose u Banjoj Luci, nego u Beogradu. I dok neki političari poslušno ispunjavaju naloge, drugi završavaju na beogradskoj crnoj listi – skraćenici za političku eliminaciju.
U Republici Srpskoj odavno ništa ne miriše na autonomiju. Svaka važnija politička smjena, postavljanje kandidata ili strateška odluka, nose miris beogradskih začina. I to ne bilo kakvih. Srpska politička čorba kuva se na Dedinju, a Aleksandar Vučić se očito ne zadovoljava samo dodavanjem začina – on bira i osnovne sastojke. Bez njegovog blagoslova malo šta može da procvjeta, a još manje da opstane.
Pritisci i rekonstrukcije, poput nedavne eliminacije Milana Miličevića s čela SDS-a, rijetko su slučajni. U pitanju je precizno tempirana akcija koja ima za cilj da se umjesto njega instalira osoba “po mjeri Beograda” – poslušan, predvidiv i sklon prihvatanju sugestija iz Srbije. Kao potencijalni nasljednik već se spominje načelnik Istočne Ilidže Marinko Božović. Ipak, njegova pozicija nije bez izazova – ambiciozni gradonačelnik Bijeljine Ljubiša Petrović, koji se otvoreno distancira od beogradskog dirigovanja, ozbiljno mu pomjera tlo pod nogama.
Dok se na jednoj strani guraju lojalni, na drugoj se odvija surova eliminacija “neposlušnih”. Na neformalnoj crnoj listi Beograda već se nalaze politička imena koja ne igraju po Vučićevim notama: Nebojša Vukanović, Ljubiša Petrović, Igor Crnadak, pa čak i Igor Radojičić, donedavno miljenik sistema. Posebno je zanimljivo da se među neželjenima nalazi i jedna “snažna struktura unutar SNSD-a” – znak da čak ni u Dodikovoj stranci više nije sve pod kontrolom.
Beograd ne upravlja samo strankama opozicije i vlasti. On oblikuje javno mnijenje kroz Srpsku pravoslavnu crkvu, obrazovni sistem, medije i kulturu. Kroz državne praznike, udžbenike i zajedničke narative, Srbija iznutra modelira identitet RS-a. Ekonomskim uticajem dodatno cementira dominaciju – m:tel, investicije, subvencije, izgradnja škola i bolnica… Nema lokalne zajednice u kojoj se Srbija nije “upisala zlatnim slovima”.
Ipak, iza zavjesa bratske povezanosti krije se sirova geopolitička kalkulacija. Beograd RS često koristi kao pregovarački alat u međunarodnim odnosima – povlači je kad treba pokazati mišiće, gura naprijed kad treba zatalasati na Balkanu, ali i sputava kad je to u interesu sopstvene stabilnosti. Ta veza je čvrsta, ali ne i bezuslovna.
Zanimljivo je da i u takvom okruženju postoje otpori. Lista za pravdu i red, predvođena Nebojšom Vukanovićem, za sada je jedina politička grupacija koja se otvoreno protivi Vučićevom režimu. Njihov opozicioni rad, iako često marginalizovan, jedini je primjer političke samostalnosti koja ne zavisi od stavova s one strane Drine.
U konačnici, iako Srbija formalno insistira na “specijalnim i paralelnim odnosima”, u praksi se ti odnosi sve više pretvaraju u jednostranu zavisnost. A što je zavisnost dublja, to su posljedice po lokalnu demokratiju teže. Srbija, iako često poriče, ima ključne poluge moći u RS-u – od imenovanja lidera opozicije, preko kontrole medija, do političke podrške vladajućim strukturama.
Pitanje koje ostaje jeste – ko zaista vodi Republiku Srpsku? I kada će doći trenutak da narod sa ove strane Drine samostalno odlučuje o svojoj političkoj sudbini, bez obaveznih konsultacija u Beogradu?
Za sada, izgleda da se odgovor nalazi negdje između crnih lista i beogradskih kancelarija.
