Od Sofije do Gaze: Uspon Nikolaja Mladenova u sjeni globalnih kriza
Dok su se u novembru Bugarskom širili masovni protesti protiv vlade, potaknuti optužbama za sistemsku korupciju i rastuće troškove života, jedan od najpoznatijih bugarskih diplomata tog vremena nalazio se daleko od domaće političke paralize. U Abu Dhabiju, Nikolaj Mladenov – bivši ministar vanjskih poslova i odbrane Bugarske – učestvovao je u razgovorima koji su opisivani kao „revolucionarni“ u kontekstu budućeg ekonomskog povezivanja Evropske unije i Ujedinjenih Arapskih Emirata.
Danas se Mladenov razmatra kao kandidat za jednu od najosjetljivijih političkih funkcija na svijetu: vodeću ulogu u poslijeratnoj administraciji Gaze, u okviru tzv. „Odbora za mir“ američkog predsjednika Donalda Trumpa. Njegovo ime se pojavilo kao alternativa Tonyju Blairu, čija je potencijalna uloga izazvala snažnu međunarodnu osudu, uključujući reakcije unutar same američko-izraelske koordinacije.
Kontrast između političkog haosa u Bugarskoj i Mladenovljeve pozicije u zaljevskim centrima moći otkriva širi obrazac: transformaciju evropskih političara u globalne tehnokrate koji djeluju u interesnom trokutu Washington–Tel Aviv–Abu Dhabi.
Postkomunističko porijeklo i politička tranzicija
Nikolaj Mladenov rođen je 1972. godine u Sofiji, u porodici duboko povezanoj s institucijama komunističke Bugarske. Njegov otac bio je dio obavještajnog aparata, dok je ujak obavljao diplomatske dužnosti u vrijeme jednopartijskog sistema. Nakon pada komunizma, Mladenov pripada generaciji političkih aktera koji su se brzo repositionirali – od porodičnih veza s bivšim režimom prema liberalno-desnom diskursu evropskih integracija.
Krajem devedesetih i početkom 2000-ih, dok je Bugarska tražila svoje mjesto u euroatlantskim strukturama, Mladenov osniva Evropski institut u Sofiji i aktivno se zalaže za članstvo u EU. Paralelno sarađuje s međunarodnim organizacijama poput Svjetske banke i američkih političkih fondacija.
Njegov politički uspon kulminira u periodu dominacije stranke GERB: prvo kao ministar odbrane, zatim kao ministar vanjskih poslova, te ranije kao zastupnik u Evropskom parlamentu.
Godine 2021. njegovo ime se pojavljuje u dokumentima poznatim kao „Pandora Papers“, gdje se navodi osnivanje offshore kompanije na Sejšelima 2013. godine. Mladenov je tvrdio da kompanija nikada nije bila aktivna i da je osnovana prije njegovog angažmana u Ujedinjenim narodima.
Balkansko iskustvo u bliskoistočnom sukobu
Nakon odlaska iz bugarske vlade, Mladenov gotovo šest godina obnaša funkciju posebnog koordinatora UN-a za bliskoistočni mirovni proces – jednu od najkompleksnijih diplomatskih pozicija u međunarodnim odnosima. Tokom tog perioda uspostavlja radne odnose sa svim ključnim akterima: Palestinskom upravom, Izraelom i Hamasom.
Za razliku od mnogih prethodnika i nasljednika, njegova uloga nije ostala isključivo protokolarna. Posebno se ističe njegovo učešće u posredovanju primirja između Izraela i Hamasa 2018. godine, u saradnji s Egiptom, čime je ojačana operativna težina uloge UN-a u tom procesu.
Mladenov je često isticao da mu balkansko porijeklo pomaže u razumijevanju duboko emotivnih, identitetskih i historijskih slojeva sukoba u Palestini i Izraelu. Iskustvo regije obilježene promjenama granica, etničkim sukobima i borbom oko svetih mjesta, koristio je kao paralelu s Bliskim istokom.
UAE kao novi centar uticaja
Nakon odlaska iz UN-a, Mladenov se profesionalno veže za Ujedinjene Arapske Emirate, gdje preuzima vodeću ulogu u Diplomatskoj akademiji Anwar Gargash. Time postaje dio šireg trenda u kojem zaljevske države angažiraju bivše zapadne i evropske diplomate, generale i političare kako bi ojačale vlastite međunarodne kapacitete.
U trenutku kada se Bliski istok nalazi u dubokoj geopolitičkoj fragmentaciji – od Sirije, preko Jemena i Sudana, do Gaze – UAE se pozicioniraju kao ključni finansijski i politički akter, posebno nakon 7. oktobra 2023. godine. Iako su izbjegavali oštru javnu konfrontaciju s Izraelom, Emirati su se nametnuli kao najveći donator Gazi, istovremeno održavajući strateško partnerstvo s Tel Avivom.
Veze s Trumpovim krugom i Abrahamovi sporazumi
Mladenov je tokom prethodne Trumpove administracije izgradio bliske odnose s Jaredom Kushnerom, ključnim arhitektom Abrahamovih sporazuma iz 2020. godine, kojima su UAE, Bahrein i Maroko normalizirali odnose s Izraelom. Tokom tih pregovora, Mladenov je smatran pouzdanim savjetnikom, čije su analize i preporuke bile uvažavane u Washingtonu.
Iako su ti sporazumi naišli na oštre kritike zbog marginalizacije palestinskog pitanja, Mladenov ih je branio kao mehanizam koji je u tom trenutku spriječio formalnu aneksiju okupirane Zapadne obale. Danas se zalaže za njihovo produbljivanje, kroz regionalne zone slobodne trgovine, zajedničke investicijske fondove i projekte obnove i klimatske otpornosti.
Gaza kao novi test
Trumpova administracija trenutno planira poslijeratnu arhitekturu Gaze, uz snažnu izraelsku sigurnosnu komponentu i podjelu teritorije na kontrolisane zone. Uprkos formalnom odobrenju Vijeća sigurnosti UN-a za međunarodne stabilizacijske snage, mnoge arapske i muslimanske zemlje oklijevaju s angažmanom, strahujući da bi se našle između izraelske vojske i nenaoružanog, ali politički prisutnog Hamasa.
U tom vakuumu, figura poput Nikolaja Mladenova – politički iskusna, regionalno umrežena i bliska ključnim centrima moći – pojavljuje se kao kompromisno rješenje. No, istovremeno, njegova duboka povezanost s UAE-om i procesima koji su favorizirali Izrael otvara pitanje: da li je riječ o neutralnom mirotvorcu ili o menadžeru političkog procesa čije su granice unaprijed zadane?
